شايعات در مورد خفاشها را فراموش كنيد
پنجشنبه، اردیبهشت ۰۶، ۱۳۸۶ by Kazem Faridyan
از بيش از چهل و پنج سال پيش مجله دانشمند در حال انتشار است و طي حدود بيست و پنج سالي كه اين مجله را شناخته و ميخوانم بياد ندارم كه در شمارهاي مطلب قابل توجهاي نديده باشم.
هر چند موضوعات و مطالب اين مجله جوانپسند است و به نظر ميرسد نگاه هيئت تحريريه به سنين 15 تا 25 سال است ولي من با 37 سال سن هنوز هم به اندازه كافي از خواندن اين مجله بهره و لذت ميبرم.
از همه دستاندركاران اين مجله وزين تشكر ميكنم.
در شماره 522 مجله، مطلبي باعنوان
هر چند موضوعات و مطالب اين مجله جوانپسند است و به نظر ميرسد نگاه هيئت تحريريه به سنين 15 تا 25 سال است ولي من با 37 سال سن هنوز هم به اندازه كافي از خواندن اين مجله بهره و لذت ميبرم.
از همه دستاندركاران اين مجله وزين تشكر ميكنم.
در شماره 522 مجله، مطلبي باعنوان
"شايعات در مورد خفاشها را فراموش كنيد"
چاپ شده كه به نظرم رسيد بد نباشد كه خلاصهاي از اين مطلب را در وبلاگ بگذارم.
خفاشها يكي از موفقترين راستههاي پستانداران و احتمالن متنوعترين آنها هستند. وجود 966 گونه از خفاشها، نمايش بيسابقهاي از تنوع در دنياي پستانداران و همچنين آموزهاي گسترده در زيستشناسي است. جوندگان تنها راستهاي از پستانداران هستند كه با قريب به 1700 گونه، از خفاشها پرگونه ترند ولي مطمئنن تنوع كمتري در شيوه زندگي آنها ديده ميشود. يكچهارم تمام پستانداران را خفاشها تشكيل ميدهند.
خفاشها از نظر اندازه بسيار متنوعاند و از كوچكترين پستاندار به نام خفاش زنبوري به وزن 5/1 تا 2 گرم تا روباههاي پرنده با وزن 1 كيلو و عرض دو بال 5/1 متر متغيرند. آنها همچنين داراي رنگ و شكل متفاوتي هستند. غالب خفاشها داراي رنگ يكنواختي هستند ولي موارد استثنا هم وجود دارد.
در مورد منشا خفاشها موضوعات هيجانانگيز و پيچيدهاي در حال انكشاف است. خفاشها داراي دو زير راسته هستند: خفاشهاي دنياي قديمMegachiroptera يا روباههاي پرنده و خفاشهاي پرتعداد و متنوعMicrochiroptera كه گسترش جغزافيايي بيشتري دارند. بر اساس يك نظريه مورد قبول و قديمي، اين دو زيرراسته از يك تبار مشترك نشات گرفتهاند.
پرواز، محدوديتهاي عمده فيزيولوژيك و تشريحي براي خفاشها بهوجود ميآورد ولي بهره حاصله از آن عظيم است. وقتي به توانايي پرواز، قدرت تشخيص شكار در شب و يا شكار در حال پرواز را اضافه كنيم، در مييابيم كه خفاشها محصولات عالي تكامل طبيعياند كه موضوعات هيجانانگيز متعددي پيرامون آنها وجود دارد.
استفاده از مدلهاي رايانهاي نشان داده است كه رفتار تغذيه گروهي خفاش توسط قواعد سادهاي كنترل ميشود تا دريافت انرژي را براي آنها به حداكثر برساند. غذاهايي كه توسط خفاشها به مصرف ميرسند متنوعتر از غذاهايي است كه توسط هر راسته ديگر پستاندار خورده ميشوند. حشرات و ساير بندپايان، دوزيستان، ميوهها، و اقلام ديگر در فهرست غذايي خفاشها قرار دارد.
خفاشهاي ميوهخوار و شهد خوار نمونههاي اعجاب انگيزي از تكامل توام را فراهم ميسازد. گلهاي درختOxylum iridicum دو و نيم ساعت بعد از آغاز تاريكي هنگامي ميشكفد كه خفاشها از قرارگاههاي دور خود رسيدهاند. گلها قبل از روشنايي ميافتند و در طول اين مدت هيچگونهاي بجز خفاش Eonycteris نميتواند از آن استفاده كند. اين خفاش داراي جثه و وزن مناسب براي فرو رفتن در كاسه گل و ضربه زدن به گل به منظور آغشته كردن بدن به گرده، و زباني به اندازه كافي بلند براي خوردن شهد است.
تعامل بين شكار و شكارگر منجر به مسابقه تسليحاتي شده است كه در آن شكار صاحب ابزار بهتري براي فرار شده و شكارگر در تلاش براي بقاي خود ابزار و وسايل لازم برا ي غلبه بر آنها را بهدست آورده است. شايد اين مسابقه تسليحاتي در هيچ گروهي به خوبي خفاشهاي شكارچي و حشرات شكار آنها به نمايش گذاشته نشده است.
در مورد انتقال هاري از خفاش، فقط خفاشهاي خونخوار در آمريكاي جنوبي ناقل اصلي و مسئول مرگ بعضي از گاوهاي خانگي در آمريكاي جنوبي هستند. برنامههاي واكسيناسيون سبب ميشود تا به ميزان بسيار كمتري با بيماري هاري در دامهاي اهلي روستايي برخورد كنيم. در سرايت هاري به انسان خفاشها در مقايسه با يقيه پستانداران نقش كم اهميتي بازي ميكنند. ميزان آلودگي خفاشها باعامل هاري در مقايسه با بقيه گوشتخواران كم، و همچنين شانس تماس انسان با خفاشها كمتر از ساير پستانداران است. بر اساس اطلاعات موجود در آمريكا، شانس مرگ يك شهروند در اثر هاري انتقال يافته از سگ، مردن در اثر گزش زنبور، و يا مرگ ناشي از تصادف با ماشين چمنزني، 30 بار بيشتر از مرگ ناشي از انتقال هاري به وسيله خفاش است. خفاشها نظير تمام حيوانات، ناقل برخي ديگر از بيماريها نيز هستند ولي هيچكدام از آنها تهديدي بالقوه براي انسان نيستند. "هيستوپلاسموسيس" يك بيماري تنفسي است، به وسيله استنشاق گونهاي از قارچها سرايت مييابد كه در مدفوع خفاشها در درون غارها گزارش شده است. اين قارچها در جنوب ايالاتمتحده و آفريقاو مناطق كوچكي از ديگر نقاط جهان گزارش شده است. اغلب سرايتهايي كه گزارش شده است مربوط به كساني بوده كه به درون غارهاي استوايي با جمعيت فراوان خفاش وارد شدهاند.
اهميت خفاشها در كنترل جمعيت حشرات غير قابل انكار است ولي متاسفانه مدارك كافي براي نشان دادن دقيق چگونگي اثر خفاشها بر جمعيت حشرات، در دست نيست.
"گوانا" يا توده تجمع يافته از فضله خفاشها كه در زير كلنيهاي آنان بوجود ميآيد. در بعضي نقاط براي قرنها مورد بهرهبرداري واقع شده است.
هم اكنون مدارك قابل توجهي وجود دارد كه نشان ميدهد جمعيت خفاشها در بسياري از قسمتهاي جهان در حال تنزل است و حدود پراكنش بسياري از گونهها كاهش مييابد. تخريب زيستگاه، بزرگترين عاملي است كه به تنهايي بسياري از گونههاي درختي را تهديد مي كند. استفاده از حشره كشها و علفكشها ميتواند جدن به زيستگاهي كه به طور سطحي هنوز سالم به نظر ميرسد آسيب برساند.
در كشورهاي معتدل تعداد زيادي از خفاشها ممكن است به منظور خواب زمستانه د رغارها و معادن و ساختمانها تجمع كنند.
ايجاد آشفتگي در غارها، تخريب محل شكار خفاشها يا جايي كه فضولات جمعآوري ميشوند. و نهايتن آزار و اذيت عمدي كه يك مسئله جهاني است. جهل و خرافه پرستي ميتواند به كاهش خفاشها منجر شود كه در هر دو حالت منجر به كشتن خفاشها يا آسيب رساندن به اقامتگاه آنهاميشود.
چرا خفاشها بايد مورد حفاظت قرار بگيرند؟
خفاشها بخشي از دنياي طبيعي را تشكيل دادهاند كه از قضا آگاهي چنداني در مورد آنها وجود ندارد.
ابتدايي ترين و مهمترين دليل در مورد ضرورت حفاظت از خفاشها، اين واقعيت ساده است كه ما چيز زيادي در مورد آنها نميدانيم. به واقع، ضروري است كه در مورد آن چيزهايي كه چندان چيزي در موردشان نميدانيم، محتاط باشيم و اجازه ندهيم كه به سادگي از ميان بروند.
در مورد منشا خفاشها موضوعات هيجانانگيز و پيچيدهاي در حال انكشاف است. خفاشها داراي دو زير راسته هستند: خفاشهاي دنياي قديمMegachiroptera يا روباههاي پرنده و خفاشهاي پرتعداد و متنوعMicrochiroptera كه گسترش جغزافيايي بيشتري دارند. بر اساس يك نظريه مورد قبول و قديمي، اين دو زيرراسته از يك تبار مشترك نشات گرفتهاند.
پرواز، محدوديتهاي عمده فيزيولوژيك و تشريحي براي خفاشها بهوجود ميآورد ولي بهره حاصله از آن عظيم است. وقتي به توانايي پرواز، قدرت تشخيص شكار در شب و يا شكار در حال پرواز را اضافه كنيم، در مييابيم كه خفاشها محصولات عالي تكامل طبيعياند كه موضوعات هيجانانگيز متعددي پيرامون آنها وجود دارد.
استفاده از مدلهاي رايانهاي نشان داده است كه رفتار تغذيه گروهي خفاش توسط قواعد سادهاي كنترل ميشود تا دريافت انرژي را براي آنها به حداكثر برساند. غذاهايي كه توسط خفاشها به مصرف ميرسند متنوعتر از غذاهايي است كه توسط هر راسته ديگر پستاندار خورده ميشوند. حشرات و ساير بندپايان، دوزيستان، ميوهها، و اقلام ديگر در فهرست غذايي خفاشها قرار دارد.
خفاشهاي ميوهخوار و شهد خوار نمونههاي اعجاب انگيزي از تكامل توام را فراهم ميسازد. گلهاي درختOxylum iridicum دو و نيم ساعت بعد از آغاز تاريكي هنگامي ميشكفد كه خفاشها از قرارگاههاي دور خود رسيدهاند. گلها قبل از روشنايي ميافتند و در طول اين مدت هيچگونهاي بجز خفاش Eonycteris نميتواند از آن استفاده كند. اين خفاش داراي جثه و وزن مناسب براي فرو رفتن در كاسه گل و ضربه زدن به گل به منظور آغشته كردن بدن به گرده، و زباني به اندازه كافي بلند براي خوردن شهد است.
تعامل بين شكار و شكارگر منجر به مسابقه تسليحاتي شده است كه در آن شكار صاحب ابزار بهتري براي فرار شده و شكارگر در تلاش براي بقاي خود ابزار و وسايل لازم برا ي غلبه بر آنها را بهدست آورده است. شايد اين مسابقه تسليحاتي در هيچ گروهي به خوبي خفاشهاي شكارچي و حشرات شكار آنها به نمايش گذاشته نشده است.
در مورد انتقال هاري از خفاش، فقط خفاشهاي خونخوار در آمريكاي جنوبي ناقل اصلي و مسئول مرگ بعضي از گاوهاي خانگي در آمريكاي جنوبي هستند. برنامههاي واكسيناسيون سبب ميشود تا به ميزان بسيار كمتري با بيماري هاري در دامهاي اهلي روستايي برخورد كنيم. در سرايت هاري به انسان خفاشها در مقايسه با يقيه پستانداران نقش كم اهميتي بازي ميكنند. ميزان آلودگي خفاشها باعامل هاري در مقايسه با بقيه گوشتخواران كم، و همچنين شانس تماس انسان با خفاشها كمتر از ساير پستانداران است. بر اساس اطلاعات موجود در آمريكا، شانس مرگ يك شهروند در اثر هاري انتقال يافته از سگ، مردن در اثر گزش زنبور، و يا مرگ ناشي از تصادف با ماشين چمنزني، 30 بار بيشتر از مرگ ناشي از انتقال هاري به وسيله خفاش است. خفاشها نظير تمام حيوانات، ناقل برخي ديگر از بيماريها نيز هستند ولي هيچكدام از آنها تهديدي بالقوه براي انسان نيستند. "هيستوپلاسموسيس" يك بيماري تنفسي است، به وسيله استنشاق گونهاي از قارچها سرايت مييابد كه در مدفوع خفاشها در درون غارها گزارش شده است. اين قارچها در جنوب ايالاتمتحده و آفريقاو مناطق كوچكي از ديگر نقاط جهان گزارش شده است. اغلب سرايتهايي كه گزارش شده است مربوط به كساني بوده كه به درون غارهاي استوايي با جمعيت فراوان خفاش وارد شدهاند.
اهميت خفاشها در كنترل جمعيت حشرات غير قابل انكار است ولي متاسفانه مدارك كافي براي نشان دادن دقيق چگونگي اثر خفاشها بر جمعيت حشرات، در دست نيست.
"گوانا" يا توده تجمع يافته از فضله خفاشها كه در زير كلنيهاي آنان بوجود ميآيد. در بعضي نقاط براي قرنها مورد بهرهبرداري واقع شده است.
هم اكنون مدارك قابل توجهي وجود دارد كه نشان ميدهد جمعيت خفاشها در بسياري از قسمتهاي جهان در حال تنزل است و حدود پراكنش بسياري از گونهها كاهش مييابد. تخريب زيستگاه، بزرگترين عاملي است كه به تنهايي بسياري از گونههاي درختي را تهديد مي كند. استفاده از حشره كشها و علفكشها ميتواند جدن به زيستگاهي كه به طور سطحي هنوز سالم به نظر ميرسد آسيب برساند.
در كشورهاي معتدل تعداد زيادي از خفاشها ممكن است به منظور خواب زمستانه د رغارها و معادن و ساختمانها تجمع كنند.
ايجاد آشفتگي در غارها، تخريب محل شكار خفاشها يا جايي كه فضولات جمعآوري ميشوند. و نهايتن آزار و اذيت عمدي كه يك مسئله جهاني است. جهل و خرافه پرستي ميتواند به كاهش خفاشها منجر شود كه در هر دو حالت منجر به كشتن خفاشها يا آسيب رساندن به اقامتگاه آنهاميشود.
چرا خفاشها بايد مورد حفاظت قرار بگيرند؟
خفاشها بخشي از دنياي طبيعي را تشكيل دادهاند كه از قضا آگاهي چنداني در مورد آنها وجود ندارد.
ابتدايي ترين و مهمترين دليل در مورد ضرورت حفاظت از خفاشها، اين واقعيت ساده است كه ما چيز زيادي در مورد آنها نميدانيم. به واقع، ضروري است كه در مورد آن چيزهايي كه چندان چيزي در موردشان نميدانيم، محتاط باشيم و اجازه ندهيم كه به سادگي از ميان بروند.